وبینار پوکی استخوان و پیشگیری از شکستگی

به مناسبت روز جهانی پوکی استخوان و هفتۀ ملی سلامت بانوان، نشست مجازی «پوکی استخوان و پیش‌گیری از شکستگی»  ویژۀ کاربران و کتابداران کتابخانه‌های عمومی کشور، به دبیری فاطمه شیخ شعاعی و محمدجواد منصورزاده با سخنرانی نوشین فهیم‌فر، متخصص اپیدمیولوژی و رئیس مرکز تحقیقات استئوپروز با همکاری مشترک «انجمن ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران» و «دانشگاه علوم پزشکی تهران» برگزار شد.

نوشین فهیم‌فر، متخصص اپیدمیولوژی و رئیس مرکز تحقیقات استئوپروز ضمن ابراز خرسندی از حضور در این نشست به مبحث شکستی‌های ناشی از پوکی استخوان پرداخت و گفت: پوکی استخوان شایع‌ترین بیماری متابولیک استخوان است. این بیماری در افراد مسن، یک پدیدۀ فیزیولوژیک محسوب می‌شود و با افزایش سن احتمال بروز آن افزایش می‌یابد. از دیگر عوامل خطر مهم در بروز این بیماری می‌توان به مواردی همچون تحرک کم، رژیم غذایی فاقد کلسیم، عدم تماس با نور خورشید و کمبود ویتامین دی، مصرف برخی داروها همانند کوتیکو استروئید، مصرف سیگار و الکل و عوامل ژنتیکی اشاره کرد.

وی ادامه داد: پدیده‌ «حداکثر تودۀ استخوانی» حوالی ۳۰ سالگی اتفاق می‌افتد. اگر کمک کنیم فرزاندانمان به حداکثر تراکم استخوان برسند، سن شروع پوکی استخوان در آن‌ها دیرتر اتفاق می‌افتد. بنابراین، پوکی استخوان از جوانی شکل می‌گیرد و با وجود خطرناک بودن، قابل پیش‌گیری است.

فهیم‌فر تصریح کرد: زنان بیش از مردان در معرض پوکی استخوان هستند. شیوع کمبود کلسیم در رژیم عذایی در خانم‌ها و نیز در آقایان در ایران از متوسط دنیا بالاتر است. در حال حاضر تخمین زده می‌شود که بیش از ۲۰۰ میلیون نفر در دنیا از استئوپروز رنج می‌برند. اگر این عدد روزآمد شود، بسیار بالاتر خواهد بود.

رئیس مرکز تحقیقات استئوپروز گفت: شکستگی استئوپروتیک، در سنین بالا و به دنبال ضربه‌ای کوچک اتفاق می‌افتد. شایع‌ترین مناطق شکستگی استئوپروتیک لگن، ستون مهره‌های کمری و یک‌سوم تحتانی استخوان ساعد است. ۹۰ درصد از شکستگی های استخوان به دنبال سقوط رخ می‌دهد و اگر مراقب باشیم که فرد ضربه‌ای نخورد یا سقوط نکند، جلوی ۹۰ درصد شکستگی‌ها را گرفته‌ایم. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، بروز شکستگی لگن در سراسر جهان ۳۱۰ درصد در مردان و ۲۴۰ درصد در زنان افزایش یابد.

وی با اشاره به بار اقتصادی شکستگی ناشی از استئوپروز گفت: در ایالات متحده بار اقتصادی شکستگی ناشی از استئوپروز در سال ۲۰۱۸ معادل ۵۲ میلیارد دلار و در سال ۲۰۴۰ معادل ۸۳-۹۵ میلیارد دلار برآورد شده است. ۵۶ درصد افراد مبتلا به شکستگی لگن به دیگران وابسته می‌شوند که بار اقتصادی زیادی را به خانواده تحمیل می‌کند. مطالعه انجام شده در سال ۱۳۹۶ توسط مرکز تحقیقات استئوپروز در خصوص بار اقتصادی استئوپروز و شکستگی ناشی از آن در ایران، نشان می‌دهد در این سال حدود ۱۸۰ هزار مورد شکستگی ناشی از پوکی استخوان و ۴۲۲۵ مورد مرگ به این دلیل داشته‌ایم. درمان این موارد هزینه‌ای نزدیک به ۳۱ هزار میلیارد ریال داشته است.

فهیم‌فر تصریح کرد: آگاهی کافی در مورد بیماری پوکی استخوان و تبعات آن وجود ندارد و از طرفی پزشکان و کادر درمان نیز خیلی به موضوع پوکی استخوان توجه نمی‌کنند، چون بیماری‌های پر سر و صداتر توجه آن‌ها را جلب می‌کند. بنابراین، رویکرد «مراقبت ادغام‌یافته» برای تمام سنین مورد نیاز است تا پیامدها و عوارض این بیماری کم شود. توجه به سبک زندگی، رژیم غذایی، ورزش و کاهش عوامل خطر در سنین کودکی، نوجوانی و جوانی در این رویکرد مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اهمیت آموزش عمومی در پیش‌گیری اولیه، نقش کتابداران را در این حوزه برجسته دانست و گفت: آموزش عمومی در مرکز تحقیقات ما مورد توجه قرار دارد و کمپین پوکی استخوان هر سال حوالی روز جهانی استئوپروزبر گزار می‌شود. آموزش عمومی بخشی از کار مرکز تحقیقات استئوپروز است و رسالت اصلی ما تولید شواهد مرتبط با استئوپروز برای سیاست‌گذاری بهینه در نظام سلامت است. بنابراین ما برای آموزش عمومی به مردم نیاز به بازوانی توانمند داریم. محتوای آموزشی برای آموزش عموم مردم در وب‌سایت مرکز در دسترس است.

فهیم‌فر ادامه داد: آنچه به صورت سیستماتیک به پیش‌گیری از شکستگی کمک می‌کند، «خدمات یکپارچۀ شکستگی» یا (FLS- Fracture Liaisons Services)  است. مسئله این است که اولین شکستگی، خطر شکستگی بعدی را دو برابر می‌کند. بیشترین رخداد شکستگی دوم، اغلب طی ۶-۸ ماه پس از شکستگی اول اتفاق می‌افتد. ۵۰ درصد از شکستگی‌های لگن در بین ۱۶ درصد از زنان یائسه اتفاق می‌افتد که قبلا یک‌بار شکستگی استئوپروتیک را تجربه کرده‌اند. با توجه به این‌که معضل شکستگی‌های ثانویه در کشورهای پیشرفته نیز معضل بزرگی بود، برنامه‌ای با عنوان FLS یا خدمات یکپارچه پیش‌گیری از شکستگی با هدف کاهش خطر شکستگی‌های بعدی، افزایش کیفیت زندگی و کاهش مرگ و میر، طراحی و اجرا شد. در ایران برنامه FLS در مرکز تحقیقات استئوپروز با پشتیبانی وزارت بهداشت به صورت پایلوت اجرا می‌شود. ما توانستیم راهنمای بومی ارائۀ خدمات را تدوین و سامانۀ الکترونیک برای ثبت بیماران و رائه خدمات مورد نیاز راه‌اندازی کنیم و در حال حاضر این خدمت در دانشگاه علوم پزشکی گلستان، مازندران و دانشگاه ایران ارائه می‌شود.

در ادامه محمدجواد منصورزاده، دبیر نشست، از برگزاری مسابقه‌ای برای انتخاب نام مناسب برای برنامۀ پیش‌گیری از شکستگی‌های استئوپروتیک در ایران خبر داد و گفت: در حال حاضر سامانه‌ای برای جلوگیری از شکستگی‌های ثانویه طراحی شده تا با پایش بیماران، جلوی شکستگی ثانویه گرفته شود. ما برای این خدمت به دنبال نامی بومی هستیم و به این منظور مسابقه‌ای طراحی شده و دوستان می‌توانند تا ۱۵ آبان ماه اسامی پیشنهادی خود را از طریق سایت مرکز تحقیقات استئوپروز و سایت انجمن استئوپروز ایران ارسال کنند.

منصورزاده اظهار داشت: ۲۰ اکتبر (مصادف با ۲۸ مهرماه) از سوی بنیاد بین‌المللی پوکی استخوان به عنوان «روز جهانی پوکی استخوان» نام‌گذاری شد و در ایران پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران متولی کمپین‌های این حوزه است. ما از سال ۱۳۸۶ (۲۰۰۷ میلادی) هر سال با یک شعار سعی کردیم خطر پوکی استخوان را گوشزد کنیم. امسال با شعار «برای سلامتی استخوان خود قدم بردارید!» فعالیت‌هایی برای کمپین ۱۴۰۱ برنامه‌ریزی شد.

وی در ادامه از کتابداران نهاد خواست برای دسترسی به محتواهای آموزشی در این خصوص به وب‌سایت مرکز تحقیقات استئوپروز، وب‌سایت کمپین روز جهانی پوکی استخوان، وب‌سایت انجمن استئوپروز ایران و وب‌سایت دفتر آموزش و ارتقاء سلامت وزارت بهداشت مراجعه کنند.