وبینار عوامل خطر و گروه‌های در معرض خطر پوکی استخوان

وبینار «عوامل خطر و گروه‌های در معرض خطر پوکی استخوان» ویژه کاربران و کتابداران کتابخانه‌های عمومی کشور، یکشنبه ۲۴ مهر ۱۴۰۱ همزمان با روز جهانی پوکی استخوان، با سخنرانی گلناز صمدی، فوق تخصص غدد و متابولیسم و به دبیری فاطمه شیخ شعاعی و محمدجواد منصورزاده، به همت «انجمن ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران» و «دانشگاه علوم پزشکی تهران» برگزار شد.

گلناز صمدی در این وبینار با اشاره به ضرورت پرداختن به موضوع پوکی استخوان در کشور گفت: پوکی استخوان یک بیماری خاموش است که باعث شکستگی با حداقل میزان ضربه می‌شود و یکی از علل اصلی مرگ و میر در افراد مسن است. شایع‌ترین محل‌هایی که در اثر پوکی استخوان دچار شکستگی می‌شوند شکستگی مچ دست، لگن و مهره‌های کمر است.

وی درباره روند ایجاد پوکی استخوان در بدن گفت: هنگامی که جوان هستید در بدن تجزیه استخوان قدیمی و ساخته شدن استخوان جدید سریع‌تر ایجاد می‌شود و میزان برداشت و ساخت استخوان مساوی است. بعد از اوایل دهه ۲۰ این روند کند می‌شود و بیشتر افراد در سن حدود ۳۰ سالگی به اوج توده استخوانی خود می‌رسند. با افزایش سن، توده استخوانی با سرعت بیشتر از آنچه ایجاد شده از بین می‌رود؛ یعنی استخوان کمتری ساخته و استخوان بیشتری برداشته می‌شود.

این فوق تخصص غدد و متابولیسم افزود: احتمال ابتلا به پوکی استخوان تا حدود زیادی به میزان توده استخوانی شما در جوانی و تا حدودی به ارث بستگی دارد و همچنین در اقوام مختلف متفاوت است. هرچه میزان توده استخوان بیشتر باشد یعنی استخوان بیشتری در بانک استخوانی شما وجود دارد و با افزایش سن احتمال پوکی استخوان کمتر می‌شود.

صمدی ادامه داد: پوکی استخوان سالانه موجب بیش از ۵۰۰ هزار بستری ناشی از شکستگی با ضربه کم در سراسر دنیا می‌شود.  ‌این موضوع بار بسیاری را به لحاظ اقتصادی بر دوش جامعه می‌گذارد. پوکی استخوان معمولا دردناک نیست و بسیاری از اوقات مردم پوکی استخوان را با آرتروز اشتباه می‌گیرند.

وی میزان ابتلا به پوکی استخوان در میان زنان را بیشتر از مردان عنوان کرد و گفت: بانوان در سال‌های اول بعد از یائسگی و بیش از مردان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند؛ چرا که پس از دوران یائسگی، با کاهش سطح هورمون استروژن، اثر حفاظتی آن در استخوان‌ها برداشته می‌شود. همچنین بانوانی که پیش از این در ۴۵ سالگی به یائسگی می‌رسند نیز بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند.

عوامل خطر اصلی ابتلا به پوکی استخوان

گلناز صمدی تصریح کرد: سابقه شخصی شکستگی در خویشاوندان درجه یک، پایین بودن وزنِ کمتر از ۵۴ کیلوگرم، مصرف سیگار و استفاده از داروهای کورتونی به مدت بیشتر از سه ماه از اصلی‌ترین عوامل خطر پوکی استخوان هستند که ما را به سمت شکستگی استخوان با حداقل ضربه ‌می‌برد.

این متخصص حوزه سلامت ادامه داد: در این میان برخی خطرات غیرقابل کنترل در مقابل پوکی استخوان وجود دارند که تغییر دادن آن دست ما نیست؛ مانند «جنسیت» که زنان بیش از مردان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و عامل «سن» که با افزایش آن خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می‌شود. همچنین «رنگ پوست و نژاد» که معمولا افراد سفیدپوست و از نژاد آسیایی، بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند.

وی ادامه داد: سابقه خانوادگی و داشتن پدر، مادر یا خواهر یا برادرِ مبتلا به پوکی استخوان، شما را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد؛ به خصوص اگر مادر یا پدر شما سابقه شکستگی از ناحیه ران داشته باشند. همچنین اندازه بدن نیز در ابتلای به پوکی استخوان موثر است، به نحوی که مردان و زنانی که اندام جثه کوچکی دارند بیشتر در معرض خطر هستند. زیرا ممکن است با افزایش سن، توده استخوانی‌های کمتری داشته باشند. همچنین پوکی استخوان بیشتر در افرادی دیده می‌شود که هورمون‌های خاصی در بدنشان زیاد یا خیلی کم باشد. مانند کاهش تستوسترون در مردان و استروژن در زنان.

گلناز صمدی یادآور شد: مشکلات تیروئید و افزایش هورمون تیروئیدِ بیش از حد ‌می‌تواند باعث از دست دادن استخوان شود. اگر تیروئید بیش از حد فعال باشد یا اگر بیش از حد داروی هورمون تیروئید برای درمان تیروئید کم کار مصرف کنید، مستعد ابتلا به پوکی استخوان خواهید بود.

عوامل مربوط به رژیم غذایی

این فوق تخصص غدد و متابولیسم، مصرف کمِ کلسیم در سبد غذایی، اختلالات اشتها و کمبود وزن، جراحی‌هایی که روی دستگاه گوارش انجام می‌شود و استفاده طولانی مدت از استروئید ها و سایر داروها را از عواملی دانست که در رژیم غذایی افراد می‌تواند باعث ابتلا به پوکی استخوان شود. همچنین برخی سبک‌های زندگی نیز که در آن کم تحرکی، مصرف بیش از حد الکل و مصرف دخانیات وجود دارد، فرد را مستعد پوکی استخوان ‌می‌کند.

وی افزود: منابع خوب کلسیم در رژیم‌های غذایی عبارت از محصولات لبنی کم چرب، سبزیجاتی که برگ‌های سبز تیره دارند، ماهی قزل‌آلا یا ساردین کنسرو شده با استخوان، محصولات سویا مانند توفو غلات و آب پرتقال غنی شده با کلسیم هستند. مکمل‌های کلسیم اغلب برای خانم‌ها توصیه می‌شود، به خصوص خانم‌هایی که در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند. همچنین مقدار مورد نیاز روزانه ویتامین D برای زنانی که یائسه شده‌اند و مردان بالای ۷۰ سال ۸۰۰ واحد است. در مردان زیر ۷۰ سال و زنانی که هنوز به یائسگی نرسیده‌اند نیز این میزان ۶۰۰ واحد ویتامین D در روز است.

گلناز صمدی تاکید کرد: شیر غنی شده با ویتامین D به عنوان منبع اصلی دریافت ویتامین D است که شرکت‌های مختلفی در کشور خودمان شیرهای غنی شده با این ویتامین D را تولید می‌کنند. همچنین پرهیز از مصرف سیگار و انجام ورزش به خصوص ورزش‌های قدرتی، بلند کردن وزنه و ورزش‌های تعادلی و ورزش‌های کششی می‌تواند باعث تقویت عضلات و استخوان‌های بازو و ستون فقرات شوند. البته ورزش‌هایی مانند شنا، دوچرخه سواری و ورزش با ماشین‌های بدنسازی می‌توانند یک تمرین قلبی عروقی خوب را ارائه دهند، اما سلامت استخوان را بهبود نمی بخشند.

وی در بخش دیگری از سخنرانی خود در پاسخ به این پرسش که چه افرادی نیاز به انجام تست سنجش تراکم استخوان دارند گفت: خانم‌های ۶۵ سال به بالا حتی اگر هیچ ریسک فاکتور خاصی نداشته باشند، خانم‌هایی که زیر ۶۵ سال هستند ولی یائسگی زودهنگام داشته‌اند، تمام افراد بالغی که تجربه شکستگی با حداقل ضربه را دارند، مردان بالای ۷۰ سال، افراد بالغی که به بیماری‌هایی مبتلا هستند که با کاهش توده استخوانی همراه است، افراد بالغی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند که با کاهش تراکم استخوان همراه است و افرادی که در حال درمان پوکی استخوان از طریق دارو هستند باید تست سنجش تراکم استخوان را انجام دهند.

ادامه این وبینار به پرسش شرکت کنندگان از سخنران برنامه اختصاص داشت که گلناز صمدی به پاسخگویی به این پرسش‌ها پرداخت.